Kijken met veranderkundige ogen

HALSTEREN – Het nieuwe, Bergse zakencollege heeft drie belangrijke opdrachten. De cultuur in de Bergse politiek moet veranderen, de kwaliteit van de gemeentelijke organisatie moet worden verbeterd en de enorme schuldenlast van de stad moet omlaag. Hoe ziet Mignon van der Zwan, wethouder USD, wmo, volksgezondheid en organisatie haar tak? Tijd voor een kennismaking.

De gemeente Bergen op Zoom heeft dringend behoefte aan verandering. Het is dus eigenlijk geen wonder dat Mignon van der Zwan (48) werd benaderd. Ze heeft immers jarenlange ervaring als veranderkundige. In die hoedanigheid maakte ze zich zichtbaar in de regio, door haar steentje bij te dragen aan de omvorming van WVS naar een modern ontwikkelbedrijf. Die opdracht voerde Van der Zwan uit voor negen gemeentes, één daarvan was de gemeente Bergen op Zoom. Een onbekende was ze dus allerminst op het stadskantoor op Plein 13. “Maar”, zegt ze, “ik heb nog nooit verbaasder gekeken dan op het moment dat ik een appje kreeg met daarin de vraag of ik wethouder wilde worden in Bergen op Zoom.”

Bijzonder

Hoewel ze geen politieke ambities had werd Van der Zwan wel getriggerd door het ongebruikelijk verzoek uit West-Brabant. “Het kietelde”, zegt ze. “Vooral omdat het probleem van de gemeente Bergen op Zoom veel raakvlakken heeft met de problemen die ik als veranderkundige gewend was op te lossen. Er is een ongewenste situatie, die moet worden omgezet naar een situatie die gewenst én nodig is. Hoewel de bestuurlijke rol die een wethouder speelt anders is dan de rol die ik gewend ben, zie ik mijn opgave toch vooral als een veranderkundige opgave. Dat ik gevraagd werd vond ik bijzonder, dat betekent in elk geval dat er iets van wat ik als veranderkundige heb gedaan is blijven hangen.”

Wettelijk

De opgave waarvoor de gemeente Bergen op Zoom staat omschrijft Van der Zwan als “niet makkelijk, omvangrijk en complex.” De financiële opgave is daarbij slechts het topje van de ijsberg. “Vijftien miljoen structureel per jaar bezuinigen wordt erg lastig. We moeten bekijken wat urgent is, en dan keuzes maken die zich vertalen in een betere begroting, maar het maken van die keuzes gaat verder dan schrappen. Zaken schrappen is op zich niet lastig, dat wordt het pas als je je gaat afvragen of je de pijn dáár moet laten vallen, of het elastiekje de rek aankan zonder dat het knapt.”
Van der Zwan noemt de ambtelijke organisatie, waarvan wordt beweerd dat die flink zou moeten worden uitgedund. “Wanneer onze ambtenaren zoiets lezen kan ik me indenken dat dat geen fijne gevoelens oproept”, stelt Van der Zwan. “Vaak wordt de vergelijking met Roosendaal gemaakt, waar minder ambtenaren zijn. Dat is appels met peren vergelijken. Vergeten wordt dat wij een centrumgemeente zijn, die ambtelijke taken uitvoert voor de gemeenten om ons heen. In feite hebben wij dus een deel van hun ambtenaren in dienst. Onze ambtelijke organisatie is vergelijkbaar met die van andere centrumgemeenten. Inkrimpen is niet onmogelijk, maar dan moet je je afvragen hoe graag je bepaalde taken kwijt wil. En wettelijke taken kun je niet kwijt.”

Samenhang

Nog ingewikkelder is het terrein van “cultuur”, en juist daar heeft Bergen op Zoom een grote nood aan verandering. “Een cultuur verander je niet zomaar. Denk aan stoppen met roken: dat vraagt een totaal andere mindset, daarom is het zo ingewikkeld. In een gemeentelijke organisatie werkt het net zo. Een cultuuromslag is een proces van jaren. Jaren van dialoog, van afstemming en van verbinding. Een cultuur moet in de genen zitten”, zegt Van der Zwan. In de gemeentelijke genen van Bergen op Zoom is de laatste jaren een onwenselijke cultuur geslopen, maar voor Van der Zwan is dat geen reden om geen licht aan het einde van de tunnel te zien. “Jammer genoeg is het gemakkelijker om vertrouwen te verliezen dan om het weer op te bouwen”, zegt Van der Zwan. “Als ik in de harten van de mensen in deze gemeente kijk, dan geloof ik oprecht in ieders goede bedoelingen. Deze gemeenteraad wil iets betekenen voor haar burgers, en de ambtelijke organisatie wil dat ook. Jammer genoeg vindt men het hier soms lastig om op de eigen stoel te blijven zitten, en die rolonduidelijkheid kan ertoe leiden dat de samenhang verloren gaat. Dat moeten we in de toekomst voorkomen."

Verliefd

Bezuinigingen zijn nodig in Bergen op Zoom, en zo’n pijnlijk onderwerp kan de onderlinge verhoudingen op scherp zetten. “Dat wij geen populair college worden besef ik goed. De komende tijd gaat het pijn doen, we moeten bezuinigen, dat is het enige perspectief dat kan voorkomen dat we een Artikel 12-gemeente worden en een ander bepaalt wat er gaat gebeuren. De gemeente Bergen op Zoom heeft, zeker op cultureel vlak, op te grote voet geleefd. Maar wanneer iemand zegt dat er straks niks meer kan zeg ik 'onzin'. We gaan niet klakkeloos overal de kaasschaaf hanteren, maar kijken hoe we kunnen bezuinigen met een zo klein mogelijke impact. Zaken kunnen anders georganiseerd of anders gefinancierd worden, zo kunnen we de pijn beperken.” Dat, zo benadrukt Van der Zwan, kun je niet alleen. Daarom zoekt ze steeds naar de verbinding. Met de samenleving, met de raad, met het ambtelijke apparaat en met iedereen die nodig is om de problemen van de gemeente Bergen op Zoom te verlichten. Ook Den Haag hoort daarbij, want een slinkende Rijksbijdrage en een groeiend aantal taken maakt de roep om actie wat Van der Zwan betreft groter. “Het worden tropenjaren”, besluit ze, “maar als onze opdracht slaagt ben ik oprecht trots op wat we hebben bereikt. Dat heb ik niet zo snel in mijn werk, maar deze opdracht is bijzonder. In de korte tijd dat ik hier werk ben ik stiekem verliefd geworden op deze gemeente.”

"Als ik in de harten van de mensen in deze gemeente kijk, dan geloof ik oprecht in ieders goede bedoelingen"