Dialect: Moej

Eén van de trouwe medewerksters aan deze rubriek is Monda van Diesen uit Ostrecht. De winnares van de vijfde prijs bij de Willem Ivenprijs! Zij schrijft:

‘Beste Jan,

Bij deze mijn bijdrage over het onderwerp: moej.

Iederjeen kekt verlangend uit naor de lente, want die lange, natte wienter zèn we zo moej as kouw’ pap!

De tuintjes zien d’r nie uit: nog vol mèj ouw blad en uitgebloeide takke van bloeme van’t veurig jaor. Mar vandaog scheen het zonneke wer eens een kjeer.

Dus trok iek naor buite,om wa dwooie takke oep te ruime. Mar agge jeel de wienter nie getuinierd et, dan valt da nog nie mèj! Oew spiere moette wer aon het waark en agge klaor zijt dan zijde zo stijf as een hout en zo moej as n’un ond!

Van lieverlee wurd da wel beter en gaget wel wa soepeler. Iek zèn ok gèn twientig mjeer, zodus gaoget ammaol wa langzaomeraon. Agge jonk zijt edde nergens gèn aarg ien en gaode jeel den dag mar dur zonder echt moej te wurre.En agge dan de’n volgende dag wakker wurd zijde wer zo fries as een hoentje.

Mar jao, iek pas mun euge wel aon: doen alles oep mun gemak en stop oep tijd. Zoda’k nie te moej wur!’

Hopelijk word je niet te moej van het schrijven van stukskes, verhalen en gedichten, Monda, want wij willen er graag nog veel van je lezen.

Peter Borremans heeft uiteraard ook weer flink zijn best gedaan. Wat dat aangaat is Peter onvermoeibaar. Hij schrijft:

‘Moej is moe, bijvoorbeeld:

Iek zen ‘t zoow moej as gespooge spek (Ik ben het helemaal beu). Iek zen ‘m zoow moej as kiespèèn (Ik ben hem heel erg beu). Iek zen da zoow moej as kouwe pap (Ik ben dat helemaal beu).

Maar ook:

Zoow moej as ‘n ond (hondsmoe).

In het Bergs woordenboek heeft Peter het werkwoord moeje ontdekt. Dat komt van moe maken, maar het betekent beledigen.

Dat is een andere betekenis dan in het Woogeraajs, want daar betekent moeje: bemoeien. Moej d’oew èège d’r nie meej (Bemoei je er niet mee).

In het woordenboek van Halsteren komt de uitdrukking: ‘Ik zijn ‘t zo moei as gespoge spek’  weer terug, evenals: Ik waar zo moei as ‘n hond.

In Brabants mooiste woord vond Peter een aantal synoniemen van moej, namelijk aflèègesgereed, aflèègesklaor, teutaon en muug.

Bij dat laatste woord hoort een anekdote: Een Oost-Brabants meisje moest bij een dictee de zin ‘Vader is moe’ opschrijven. Daar begreep ze niets van, want hoe kon een vader nou tegelijk ook moeder zijn? Aan ‘moe’ met de betekenis ‘vermoeid’ dacht ze niet, want ‘moe’ was voor haar ‘muug’. 

Natuurlijk zijn we ook weer nieuwsgierig naar het persoonlijke verhaal van Peter:

‘Iek eb weleens un twintug kilometer aart gelwoope op de atletiekpiste van sportpark Rozenoord ien Baarege. Dat zen vèèftug ronde van 400 meter. Nao aflwoop en de daoge ernao waar iek nog moej.

Van veul oeste worde ok moej, van revalidere ok.

Iek eb weleens ‘t zwart vur mun ooge gezien.

Baaj Titurel meude gin moeilukke dienge doen.’

Daarnaast heeft Peter in Woensdrechtse woordjes, de dialectrubriek van Johan Boenie in het tijdschrift Brabants, nog een aantal woorden gevonden: wèèd opgevouwe, fienaol ‘t lutje n’af, jimmel tenne, stik-an, d’r stik meej klaor zen, de gaank ies ‘r jimmel uit.

Hans Heestermans heeft in zijn boek Witte nog? deel 2, een verhaaltje over teut-an: ‘In het Bergse vastenavondliedje van 1955 staat, als goed motto voor het hele leven: “’t Sjaggerijn mot op de teut”. Een ferme schop met de punt van je schoen tegen het droefgeestig humeur en de ellende.

Er is ook nog een ander teut, dat in het liedje van 1953-1954 werd gezongen. (In 1953 werd, na de watersnoodramp van 1 februari, de vastenavond afgelast).

“Dweile, zijde d’r teut an, dan motte n’aan d’n drinkesbak gaan staan”. Als je bek-af bent van het dweilen, moet je even een verfrissing nemen.

Dit teut (of teut-an, zoals we ook zeggen) hangt samen met teuten, zo’n beetje treuzelen, niet voortmaken. Dat teuten komt in het Standaardnederlands ook voor. Louis Couperus laat één van zijn hoofdpersonen in Eline Vere zeggen: “Ach, zie je, daar heb je het nu! ... daar zijn ze al! Dat komt van je teuten!” 

Het is niet moeilijk om je voor te stellen, dat er een verband is tussen teuten ‘treuzelen’ en teut ‘moe, afgemat’. De treuzelaar reageert wat sloom, suf, niet snel. En dat is ook de houding van degene die teut-an is.

Teut in de betekenis ‘moe’ komt zowel in Zeeland als in de Belgische Kempen voor.’

In de natuur zien we op dit moment steeds meer groen en andere kleuren verschijnen. We gaan de zomer tegemoet. Tijd om naar buiten te gaan en lekker dialect te praten met de mensen die je tegenkomt!