Jan Luysterburg: vervolg op ‘Diejelekt’

 Yvonne Rijk schrijft: ‘Diejalekt is een streektaal. Afwijkend van het ABN. Iedere streek heeft zijn eigen taal. Helaas (vind ik) wordt deze taal steeds minder gesproken. Van veel woorden, die wij vroeger thuis gebruikten, kennen de kinderen de betekenis niet meer. 

Toch jammer, het hoort bij de cultuur van een streek vind ik. Alleen al hier in de Zuidwesthoek hoor je duidelijk verschil tussen het dialect in Hoogerheide, Ossendrecht en Putte. In Putte, en Ossendrecht in iets mindere mate, kun je duidelijk de Belgische invloed in de taal horen. Omdat mijn moeder uit Berendrecht kwam en mijn vader een rasechte Ossendrechtenaar was heb ik van beiden iets meegekregen.

Toen ik op de bank werkte kwam er eens een stagiair uit de Achterhoek een tijdje bij ons werken. Als hij een telefoongesprek voerde met zijn familie konden wij er geen touwen aan vast knopen. Bij zijn afscheid gingen we met het personeel naar Antwerpen. Toen bleek dat hij het ook niet allemaal goed begreep. We gingen naar de bioscoop en na afloop nog wat eten en drinken in een Antwerpse gelegenheid. De ober kwam de bestelling opnemen. De stagiair zat naast mij. Ik vroeg om cola en hij zei: “Ook zo.” Er kwam een blad met biertjes en cola’s erop en een dampende kom met bouillon. Die bouillon was voor mijn buurman. Zeer verbaasd zei die dit niet besteld te hebben. “Awel joa,” zei de ober geërgerd. “U heeft nen Oxo besteld.” Gelukkig kon ik hem uitleggen waar de fout zat.

Dat was nog niet alles. Bij het afrekenen ging het weer mis. Onze stagiair had afgerekend en zat zijn reçuutje te bekijken. Dezelfde ober zag dat en vroeg of er iets niet klopte. “Wat is dat bedragje wat onderaan staat?”, vroeg mijn buurman aan de ober. “O meneer da dies veur de servies.”(service) “O,” zei mijn buurman weer zeer verbaasd. “ik heb toch niets gebroken.” Al met al een hele spraakverwarring.

Vekaasie

 Ad Borremans: ‘Diejelekt praote, da doen iek elleke dag want da zen wij zoow gewend bij oos tuis. Mijn vrouw en iekke komme alle twij van Wôôgeraaje, da schilt netuurlijk wel, want bij oos tuis en bij zullie tuis wier d’r ok altij plat geprot. Nouw ies ’t ien de lwoop van de jaore wel wa veraanderd mot iek toowgeve. Want ge mot oew eige wel ies aanpasse, agge meej meesse in gesprek gaot die van ergus aanders komme. Die kunne oos dan nie goed verstaon, en dan prebeerde Ollaans te praote, wa dagge mjeestal ok nie laank vol kunt ouwe, want dan valde wir trug in oew eige diejelekt. Datter jeel vuul tefrente diejelekten zen ien oos laand, kwam iek aachter toen da’k ien dienst gieng, daor zoote Zeeuwe, Frieze, Liemburgers en Braobaanders. Iek eb daor van al die diejelekten teenentaander opgestooke toen en kan ze ammaol reedeluk verstaon. Mar oew eige Braobaants diejelekt, da wôôr iek toch het liefste, zeg iek jeerluk. Want agge op vekaansie zijt ien Olland of ien’t buitelaand en ge wôôrt dan iemand praote meej ’n Braobaantse tongval, dan mokte daor toch jeerder ketakt meej as meej ’n Ollander. Tenmieste iekke wel, en dan gaode prebeere om d’r aaachter te komme uit welke kaant van Braobaant, dattie meesse komme. Mjeestal lukt da wel want d’r ziet toch wel vuul verschil tusse oos, de Westbraobaanders of iemand uit ’t wooste van ooze prevensie. En agge dan mekaore teegekomt op oew vekaansie zoow mar op straand of bij ’n kefeeke, wordt t’r altij lekker plat geprot en da mot ok zoow blijve vien iek, lekker praote ien ouw eige diejelekt.’

Jan Klaaijsen laat ons weten: ‘Deze keer het woord Diejelekt of gewoon dialect. Ieder land heeft zijn eigen officiele taal, meestal één. Belgie en Zwitserland hebben 3 talen. Elk land is verdeeld in gebieden.In Nederland noemen we deze provincies. In Belgie provinciën en gewesten. In Duitsland deelstaten en in Zwitserland kantons. Hier worden behalve de originele taal ook andere talen gesproken. In Nederland kennen we het Standaardnederlands met in de provincies een andere. Drie provincies springen er hierbij uit: Zeeland, Friesland en Limburg. Daarnaast heeft elke stad, gemeente, plaats of dorp zijn eigen spraak. Je hoort direct of iemand uit Amsterdam komt of uit Rotterdam en dan zitten we midden in ons onderwerp diejelekt. Waar komt het woord vandaan? Uit het Frans: dialecte en uit het Grieks: dialectos: Tongval,streektaal.

Als men dialect de spreekgewoonte van een bepaald persoon noemt, het kleinste dialect, dan kan men vervolgens onderscheiden: lokale dialecten die gesproken worden in gehuchten, dorpen en stadswijken en groepen, lokale dialecten die men de naam ‘spreektaal’ geeft. Dialecten zijn vormen van spraak van een taal, die verschillend zijn, maar wederzijds begrijpelijk zonder speciale training, met dien verstande dat de verstaanbaarheid vermindert naarmate de streken verder uit elkaar liggen. De grenzen van de dialectgebieden zijn niet scherp te trekken. Binnen het Nederlands taalgebied is een aantal dialecten die in de Middeleeuwen min of meer zelfstandig functioneerden, maar sinds het ontstaan van de Nederlandse cultuurtaal, Standaardnederlands, tot tweede talen degradeerden.