Emotioneel weerzien met Kosovo

KFOR-veteraan Chris Zorge keerde terug naar Kosovo

HOOGERHEIDE – De Kosovo-oorlog was een kort, maar hevig conflict tussen het Kosovaarse bevrijdingsleger en de troepen van de Joegoslavische president Milosevic. Na ontelbare wreedheden en tussenkomst van de NAVO kwam er 19 jaar geleden een einde aan het geweld in Kosovo. Voor een jonge KFOR-militair, die nu Monuta-uitvaartondernemer is in de Zuidwesthoek, begon er toen een moeilijke, bijzondere taak. Chris Zorge ging afgelopen zomer terug naar Kosovo, en beseft pas sindsdien ten volle hoe bijzonder zijn tijd als militair daar was.

"Toen ik in juni in Kosovo was vroeg een Mister Berisha, een kennis van vroeger me: 'Chris, heb je enige benul hoeveel gevaar je hebt gelopen om ons te helpen?' Dat was een confronterend moment, ik heb dat tijdens mijn uitzending nooit zo ervaren, dat besef is pas veel later gekomen. Het was erg mooi om terug in Kosovo te komen, ik wilde dat al jaren. Als militair heb ik daar honderden lichamen onderzocht, geïdentificeerd, en uiteindelijk terugbezorgd aan hun families. Soms waren families bijna volledig uitgemoord, dat waren onbeschrijfelijke tragedies. Nu leden van die families ontmoeten, ze zien lachen, zien hoe ze het leven hebben opgepakt en hun families hebben voortgezet was een heel bijzonder gevoel. Toen ik het restaurant terugzag waar de massamoord plaatsvond op de familie van Mister Berisha brak ik even. Nu is het een boksschool."

Voor Chris Zorge (40) is het vak van uitvaartverzorger een roeping. Geïnspireerd door een kennis van zijn ouders, die begrafenisondernemer was en de uitvaart van zijn oma verzorgde, rolde Chris als 18-jarig jochie het vak in. Zijn nieuwsgierigheid dreef hem naar het Ministerie van Defensie, waar een kleine eenheid zich bezighield met de repatriëring van in het buitenland gesneuvelde militairen. In 1998 startte Chris zijn militaire carrière, en was meteen de enige in zijn team die ervaring uit de burgermaatschappij meebracht. Voor zijn meerderen was dat een reden hem mee te nemen op uitzending naar Kosovo, waar hij in juni 1999 arriveerde als deel van de door de NAVO geleide vredesmacht KFOR. Chris hoopte vooral kennis te kunnen maken met lokale gebruiken en rituelen, maar maakte nog veel meer mee. "Daar sta je dan, als mannetje van 21. Je ziet huizen in de fik staan, je loopt langs mijnenvelden en boobytraps en hoort zelfs de kogels over je hoofd fluiten. Een bewuste actie, van bepaalde partijen die liever niet wilden dat de doden in hun dorp onderzocht werden. Toen we later zagen wat voor oorlogsmisdaden er gepleegd zijn wisten we waarom."

Dat gaf het gevoel iets menswaardigs te
kunnen brengen in een situatie die volledig onmenselijk was

Als militair zou Chris Zorge eigenlijk alleen betrokken zijn bij de repatriëring van omgekomen Nederlandse militairen. Hij hoopte dus weinig te doen te hebben in Kosovo. Op uitnodiging van een officier ging hij mee naar een inspectie van massagraven, en daar kwam hij in contact met een Brits forensisch team waar hij kennismaakte met de na de MH-17 ramp ten onrechte in opspraak geraakte professor George Maat. "Hij vroeg me of ik wilde helpen bij het onderzoek in een huis waar een slachtpartij had plaatsgevonden", zegt Chris, "het klikte met het team, en het leidde ertoe dat ik hen vanaf dan elke dag ging helpen. In totaal denk ik dat ik zo'n 700 lichamen heb gezien, bijna allemaal burgerslachtoffers. Onze taak was het om die lichamen te onderzoeken op oorlogsmisdaden, door te kijken of er bijvoorbeeld sprake was van verkrachting of een executie. De wreedheid die daar heeft plaatsgevonden is onvoorstelbaar, ik kan me niet indenken hoe je de executie van dichtbij van een vrouw, kind of man voor jezelf kunt verantwoorden. De lichamen identificeren was vaak bijna onmogelijk. Gebitsgegevens bestonden er nauwelijks in Kosovo, dus moest je uitgaan van lichamelijke kenmerken of kleding, maar lichamen waren vaak er beschadigd, en kleding biedt geen zekerheid. Maar in de meeste gevallen lukte het, en het voelt enorm goed om een lichaam terug aan de familie te kunnen geven zodat ze het op een menswaardige wijze kunnen begraven. Dat gaf het gevoel iets menswaardigs te kunnen brengen in een situatie die volledig onmenselijk was."

Chris maakte in het Kosovaarse dorp Mamushë kennis met de familie Gashi, wier vader werd vermoord door het regeringsleger en in Suhareka ontmoette hij "mister Berisha". Bijna zijn volledige familie werd door het regeringsleger bijeen gedreven in een restaurant en in koelen bloede vermoord. "Mister Berisha zat elke dag bij onze opgravingen te kijken, in de hoop iemand van zijn familie te vinden. Dat heeft veel indruk op me gemaakt, ik weet nog hoe ik in dat restaurant kwam. Je kon de angst er ruiken. Dat ik die beide families afgelopen juni terugzag was enorm waardevol. Pas nu ik hen heb gesproken in een land waar geen oorlog is besef ik hoeveel mijn werk voor hen heeft betekend, en hoeveel zij voor mij betekenen. Op het vliegveld vroeg een douanier me of ik KFOR-militair was geweest. Toen ik dat bevestigde heette hij me "very" welcome. Dat maakte veel indruk. Het laat zien dat die mensen beseffen dat wij daar voor hén waren, en dat doet me wat."

Chris Zorge voltooide zijn trip naar Kosovo een dag voor zijn veertigste verjaardag. Hij had al jarenlang het plan om terug te gaan, maar steeds belandde het plan op de lange baan. "Ik ben sinds kort lid van een gezelligheidsmotorclub van oud-veteranen. De gesprekken met hen motiveerden me om mijn plan concreet te maken, en ik ben blij dat ik het gedaan heb. Het was een confronterende reis, maar het was erg belangrijk voor me. Ook omdat ik mijn vrouw kon meenemen zodat zij de plekken en mensen uit mijn verhalen kon zien." Zijn ervaringen in Kosovo maakten Chris Zorge een betere uitvaartondernemer, maar vooral ook een beter mens. "Ik was daar om mensen te helpen bij het terugvinden van hun dierbaren en bij het afsluiten van een onmenselijk wrede periode. In Kosovo heb ik met eigen ogen gezien waartoe mensen in staat zijn. Dat, en de contacten met de mensen daar hebben me geleerd hoe waardevol het is om elkaar goed te behandelen en elkaar te helpen. Die les vergeet ik nooit meer. Het is te makkelijk om te vergeten hoe goed wij het hier hebben."

Foto's: Als jonge militair aan het werk in een graf in Kosovo; 2018: Chris en echtgenote Grietje met de familie Gashi; 1999: Chris Zorge en de familie Gashi.