Aktolle en toppere 2
We beginnen deze week, als vervolg op het onderwerp 'aktolle en toppere', met het vermakelijke relaas van Ad Borremans. 'Aktolle of zoow as wij zeeje klieftolle of kaptolle. Die kochte wij toen damme jongk waore bij Fiek en Pellesee Tiemmermaas ien de Raoduisstraot. Die ojje daor toen ’n wienkel waor dagge zoow wa van alles kon vienne. Da gieng van vloerbedekking, taofels en stoele tot aon vliegerpepier en nog vuul mjeer. Mar ok klieftollen vur de jongens en topperkes vur de maskes. ’n Klieftol was ’n tol waor dagge dan tuis mjeestal nog ’n punt ien moes maoke van ’n schroef meej ’n revetje duronder. Die schroef deeje wij dan nog ’n bietje bijvijle zoow da die wa punteger wier, dan konde daor beeter meej klieve. De klieftol moeste dan on de gaank zien te krijge dur ’n touwke, dagge rond de kop moes draoje en dan de tol weg moes gwooje meej ’t uitende van ’t touwke ien oew aande. Die maskestollekes die moeste ok meej ’n touwke aonsliengere, mar da was ’n touwke meej ’n stokske d’r aon , want attie tol dan draajde konde die meej da touwke aon da stokse aon de gaank ouwe. Mar vur oos was ‘t ’n sport om meej ooze klieftolle die maskestollekes te raoke en as ’t kon zoow aart dattie daordur kepot gienge en in twije geklieft wiere. Da wier netuurlek niej altij ien daank afgenoome, da kunde wel begrijpe. Die klieftolle waore te koop ien tefrente maote en kleure, maar de grwootste ojje vur oos toch wel de vurkeur, daor konde goed meej klieve. Iek oj saome meej m’n kammeraode de grwootste tollen op school bij oos. Die wiere vur oos gemokt dur iemand die tuis ’n draojbaank oj staon. Dieje vent deej da gèère en wij waore d’r arstikke blij meej. Op school waore wij dan ok altij de beste, want wij konne de mjeeste tolle klieve. Daor waore ze nie altij blij mee en kwam t’r gereegeld ruzie van, mar da gieng ok wel wir oover want dan verkochte wij die tolle aan die gaste en liete wij wir nuuwe draoje vur oos en as ’t kon nog ’n bietje grwooter. Gemjeen ij.'
Na dit hilarische verhaal nu weer over naar een serieuze zaak, namelijk de uitleg van Jan Klaaijsen: 'Eerst maar aktolle. Als daar tollen mee bedoeld wordt het volgende. Vanaf 1940 en grootmoeders tijd kan ik U wel 11 of 12 kinderspelletjes opnoemen, waaronder tollen, maar geen toppere. Als kind heb ik ze zelf allemaal gedaan. Een tol is een houten staafje wat taps toeloopt met aan het einde een rond, metalen kopje. Het heeft een doorsnede van 1 cm en een lengte van 5 a 6 cm, met daarbovenop een rond schijfje met een doorsnede van 3 a 4 cm. Het heeft de vorm van een T, wat je tussen je vingers van beide handen moest proberen aan de praat te krijgen net boven de grond en als het eenmaal draaide met een stuk touw aan een stok iedere keer een klap geven zodat hij bleef draaien en ook kon voortbewegen. Definitie: een voorwerp, dat schijnbaar uit zichzelf kan blijven ronddraaien. Dit gebeurde allemaal gewoon op straat. Daarnaast had je een splijttol. Een veel zwaardere uitvoering en je probeerde daarmee deze op een draaiende tol te gooien, zodat die uiteen spatte, vandaar de naam splijttol.
Daarnaast had je een bromtol. Een dikbuikig geval ook weer uitlopend op een punt met in het midden een pompje wat je op en neer kon bewegen waardoor hij ging draaien en geluid gaf. Verder een draaitol, dat werd gezegd van een kind dat niet kon stil zitten. Zelf heb ik er zo een in de 5e klas van de lagere school gehad. Verder een hartstikke leuk joch. Typisch een HDHD kind. Andere uitspraken over tollen: rondtollen, over de grond tollen, in bed tollen, tollen van de slaap, een slijptol.
En nu toppere. Zelf had ik er nog nooit van gehoord. Heb geïnformeerd bij een dame van tegen de negentig, maar die kende het woord ook niet. Een onderwijzeres met pensioen, ook niet. De kleine Winkler Prins en de Grote Larousse Encyclopedie ook niet. Gezocht op Internet. Ja, bingo! Kinderspelletjes voor meisjes. Het doel van het spel is kinderen inzicht geven in hun talenten. Er zijn er tientallen te koop in verschillende prijsklassen. Wat ik begrepen heb is het een team-rollenspel. Iedere opdracht leert je iets over jezelf en over het leven.'
Hartelijk dank weer voor je uitgebreide en gedegen bijdrage, Jan. Eén opmerking wil ik nog wel maken. Deze rubriek is een dialectrubriek. Ik stel dus dialectwoorden aan de orde. Deze woorden staan niet altijd in woordenboeken of op het internet. Het bijzondere van deze woorden is nou juist dat ze behoren bij een lokale of regionale groep mensen. Het valt dan ook niet te verwonderen, dat jij op je zoektocht wel eens uitkomt bij een betekenis, die wij totaal niet op het oog hadden. Is dat erg? Natuurlijk niet! Zonder jou hadden we nooit geweten, dat 'toppere' een spel is voor meisjes om zichzelf beter te leren kennen en te ontdekken wat hun talenten zijn. En aan de andere kant heb jij nu weer geleerd, dat 'toppere' een ander woord is voor 'tollen voor meisjes'. Van elkaar leren, dat houdt het leven (maar ook deze rubriek) interessant. Ik hoop dan ook, dat jij en veel andere mensen enthousiast blijven reageren op deze rubriek en vooral ook, dat onze lezers het leuk blijven vinden.
Volgende week: (Baaj)gelwoof.