Jan Luysterburg
Jan Luysterburg Foto: Bep Tielemans

Dialect: ‘t Nuuws (2) en dialect als cultureel erfgoed

Algemeen

De vaste volgers van deze rubriek weten dat ze de bijdrage van Peter Borremans aan het onderwerp ‘t Nuuws nog tegoed hebben. Hier is zijn verhaal.

‘t Nuuws betekent: het nieuws. Enkele voorbeelden: Edde gij nog nuuws? (Heb jij nog nieuws?) Nieks nuuws onder de zon (Het is allemaal al wel eens eerder gebeurd).

Nuuwke betekent: nieuwtje. En nuuwt betekent: nieuw. Bijvoorbeeld: IJ ies ien ‘t nuuwt (Hij heeft nieuwe kleren aan).

Nieuws krijg je mondeling, schriftelijk, via de radio, televisie, telefoon, fax, internet, mobieltje of smartphone. Soms had wijlen mijn tante geen nieuws voor wijlen mijn moeder.

Vanwege mijn handicap gaf wijlen mijn vader mij een briefje mee, of hij belde van te voren op dat ik er aan kwam. Mijn vader zei altijd: ‘De krant brengt leugens in het land’.

 In het Bergs woordenboek heeft Peter de volgende dialoog aangetroffen: 

‘Edde nuuwe schoene?’ 

‘Ja, mooi ee, ze zijn splinternuuwt.’

De uitdrukking ‘Die is ok nog laat nuusgiereg gewist’ wordt gezegd van een vrouw die op latere leeftijd nog zwanger raakt.

Een gaapstok of een potuil is een nieuwsgierig mens. 

Lakschouwe is nieuwsgierig rondkijken bij iemand die veel mooie spullen heeft.

 Ook het Halsters woordenboek besteedt aandacht aan deze groep woorden.

Nuuw is nieuw. M’n ‘nuuwe’ waoge is nege jaor en è zowa niks geleje. (Mijn ‘nieuwe’ auto is negen jaar en is nog zo goed als nieuw.)

Nuuws is nieuws. Edde gij nog nuuws? (Hebt u nog nieuws?) Gin nuuws is goej nuuws (Geen nieuws is goed nieuws)

Andere woorden voor nieuwsgierig / benieuwd zijn: benuuwd en kurieus.

‘n Gaoperd is een nieuwsgierig figuur, die op een afstand de zaak bekijkt.

‘n Nuuwke is een nieuwtje. En het Halsters woord voor nieuwerwets is: nuuverwets.

Daor edde ‘t Braobants Nuuwsblad aon. (Nu wordt het Brabants Nieuwsblad bezorgd). Deze krant is later met Dagblad De Stem samengegaan onder de naam BN/DeStem.

‘n Smaoimeut is een roddeltante, iemand die altijd van vanalles en nog wat op de hoogte is en er maar op los roddelt.

Ik heb ‘t heet van de naold wil zeggen, dat je vers nieuws uit goede bron hebt.

Een prachtige zeispreuk: 

‘Eerlijk gezeed, ik verkoop oe liever ‘n nuuwe fiets vor aon oew bel’, zee Arjaon de Kolk, ‘as ‘n nuuwe bel vor aon oew fiets’. 

 Pieleke

Peter Borremans heeft een vraag. Hij zegt: ‘Het Limburgs dialectwoord pieleke betekent: paaltje (langs de weg). Het dialectwoord pieleke in het Zuidkwartier betekent: kuikentje. Dit geldt ook voor Halsteren. In Bergen op Zoom is het een jong eendje. Het Pielekeswater is de dialectnaam voor de Vest (de gracht rondom het Ravelijn).

In het Nederlands betekent het werkwoord pielen: moeizaam werken, prutsen. Mijn vraag is: Waarom wijkt het Limburgs af van het Brabants?

Een leuke vraag, Peter. Ik zal proberen hem te beantwoorden.

Om te beginnen is het natuurlijk niet vreemd dat het ene dialect afwijkt van het andere. Daar zijn het aparte dialecten voor. Er zijn overeenkomsten, maar ook verschillen.

Ik heb twee dikke Limburgse woordenboeken: van Maastricht en van Valkenburg. In geen van beide ben ik het woord pieleke tegengekomen. Ik vraag me dus af hoe jij aan dat woord in die betekenis komt. 

Toch zou het niet gek zijn als je gelijk hebt. Het woord pieleke betekent immers ook: mannelijk geslachtsorgaan (verkleinwoord). En is dat ook niet een klein paaltje? Daarnaast is in delen van Nederland het woord piel de uitspraak van pijl. Misschien dat jouw Limburgse woord daarmee verband houdt.

Overigens heb je gelijk wat het Brabants betreft. In delen van Brabant is een tiet mee piele inderdaad een kloek met kuikens.

 Erfgoed

De dialecten vormen een belangrijk cultureel erfgoed. Cultureel erfgoed moet worden behouden, beschermd, bevorderd en gepromoot. Ook u kunt zich daarvoor inzetten, zelfs officieel. Elke Nederlandse gemeente is namelijk verplicht om binnen afzienbare tijd een Omgevingsvisie op te stellen. Hierin wordt alle gemeentelijke wet- en regelgeving gebundeld. Hierin wordt dus ook vastgelegd, hoe de gemeente het cultureel erfgoed wil behouden. En elke inwoner heeft daarbij recht op inspraak!

Lees het artikel ‘Wat is het behouden waard?’ in deze krant (op pagina 15). Daar ziet u wat u zelf kunt doen om in wet- en regelgeving vastgelegd te krijgen wat volgens u de moeite van het behouden waard is. Als u niets doet kan de gemeente doen wat ze wil. Ze kan dus dat mooie, beeldbepalende gebouw slopen omdat nieuwe huizen op die plek meer opbrengen. Of ze kan een Mariakapelletje verwijderen, omdat daar een weg moet komen. Maar ook met immaterieel erfgoed kan zij doen of laten wat ze wil. Ik roep u dus op om in actie te komen. 

Tot volgende week!