Dialect: Reacties op Begaoie; nieuw woord: Waarekweek

 Begaoie (het woord van de vorige keer)

 Yvonne Rijk heeft weer een leuke duit in het zakje gedaan. Leest u maar:

‘Als we vroeger naar de kermis of carnaval gingen zeiden we vooraf tegen elkaar:

“We zulle ut ies lekker goan begoaie.”

Helaas: “oe mjeer da we ut soaves begoaid ooie, hoe mjeer datter sewijle ‘s nachs en ‘s morges begoaid wier. (snapt em?)”

De kinderen konden het “diekels ook flienk begaoie”, zowel bij het eten als bij het spelen.

En als mijn man gaat schilderen, zeg ik ook altijd: “Kek wel uit dagge nie teveul begoait hé.”

“En dan angt de vaarf diekels nog overal oan.”

Als ik dan per ongeluk langs “dieje pot me vaarf lwoop, begoai iek mijn broek ook nog oan dieje pot.”

Als de voetbalclub verloren heeft “dan emme zut diekels zelf begoaid.”

Als ik ga winkelen zeggen ze thuis ook wel eens: “Ge goagut toch nie teveul begoaie né.”

Dat kan ik nooit beloven. Vooral niet in de uitverkoop.’

Nou, Yvonne, dat was weer een erg leuke bijdrage.

 Begaoisel

Taalsnuffelaar Peter Borremans heeft eveneens weer zijn best gedaan:

‘Begaoie of begaoje betekent: bont maken, zicht slecht gedragen.

Begaojsel betekent braaksel.

Enkele uitdrukkingen: Ze begoaie n’t daor nogal (Ze maken het daar nogal bont of een beetje al te bont). Oew èège n’aon lekker eete begaoie (Je overeten aan een lekkere maaltijd). De boel begaoie (De zaak in de war sturen, bevuilen, in elk geval niet doen zoals het moet). 

Volgens het Halters woordenboek DialectkomP.A.S. uit 2011 zijn de drie hoofdvormen van begaoie: begaoie, begaoide, begaoid. 

In Bergen op Zoom is het: begaaje. Het heeft daar drie betekenissen: Z’n eige begaaje: zich bevuilen (als je de wc net niet gehaald hebt); ‘t begaaje (het verknoeien); er een puinhoop van maken (de boel begaaje, bijv. G’è d’t nogal begaajd).

Het Bredaos lesboekske geeft als betekenis van begaoje: verzieken / de boel op stelten zetten. 

Ook in Brabants mooiste woord van Wim Daniëls is het nodige te vinden over begaaien: Iets verkeerd doen; iets doms doen. ‘Naw heddut begaaid.’

Er zijn verschillende theorieën over de oorsprong van begaaien. Het zou een verbastering van het Franse ‘la pagaille’ (puinhoop, janboel, rommel) kunnen zijn. Het kan echter ook samenhangen met het vroegere woord ‘begaden’, dat onder andere betekende: zich te goed doen aan lekker eten. Wie dat al te nadrukkelijk deed, bevuilde zich en ‘begaaide’ het aldus. In zo’n geval was er sprake van een begaaiing: een toestand die er niet best uitzag.

In het boek Onder ons gezegd ... in Brabant wordt gezegd dat begaaien waarschijnlijk afkomstig is uit de klompenmakerij. Het grondwoord is ‘gade’, zoals ook in weerga. In de klompenmakerij werd op de gaoibaank met behulp van het paalmes bepaald, welke de linker- en welke de rechterklomp zou worden. Deed men dat niet goed, dan was het maken van goede weergaden mislukt, verknoeid.’

Peter eindigt zijn verhaal met een intrigerende opmerking: ‘Ook ik heb het begaojd.’ Nou heb je onze lezers toch wel erg nieuwsgierig gemaakt, hoor Peter. We willen nu natuurlijk dolgraag weten op welke manier je het hebt begaojd!

 Awworres

Op de vraag van Adrie Gelten wat de betekenis is van het woord ‘Awworres’ is slechts één reactie binnengekomen. Peter Borremans denkt dat het betekent: alwaar. Aw betekent al, volgens hem, en worres betekent waar. Alwaar betekent: waar, op welke plaats.

Ik denk dat Peter ongelijk heeft. Ik denk dat het eigenlijk Awwoeres is, wat de dialectuitdrukking is voor geouwehoer. Awwoeres krèège: geouwehoer krijgen, doordat je een probleem hebt veroorzaakt. Of: zelf ouwehoeren omdat je niet tegen je verlies kunt. Vergelijk: Schelles krèège.

Maar ik kan het natuurlijk mis hebben.

 Het nieuwe woord

D’r is in de leste eeuw veul veraanderd, da wit iederjeen. Zoow is bevobbeld ‘t begrip waarekweek tetaol veraanderd. A ge in de laandbouw waarekte, dan moeste zeuve daoge per week waareke. Weer of gin weer. De koeje moesse ommes in ‘t weekend ok gemolleke worre. En ‘t wooi moes ok op zondag van ‘t laand gaold worre, as ‘t smaodags meschien gieng reegene.

Ik weet nog datte vrije zaoterdag ingevoerd wier. De meense wiesse dikkels nie wa ze meej zoowveul vrije tèèd moesse doen. Oons vaoder gieng dan mar saoterdags bij de boer waareke. ‘t Inkomme was jeel welkom, want ons moeder kon meej ‘n jeele rits kleinmanne netuurlek gin baon d’r neeve n’emme.

Uw verhalen over uw werkweek vroeger en nu, en die van uw ouders of grootouders vroeger en nu, zijn tot en met dinsdag 19 oktober 2021 van harte welkom op het adres luysterburg01@ziggo.nl .