Dialect-column: Koont

Koont

Om te beginnen wens ik alle lezers nog een heel voorspoedig, gezond, rijk en gelukkig 2019. Natuurlijk dank ik tevens de vele lezers die mij hun beste wensen hebben toegestuurd. Hopelijk beleven we samen weer een heerlijk dialectjaar.

Dat is ook de wens van bestuur en leden van Heemkundekring Het Zuidkwartier. Namens deze vereniging begin ik nu immers aan de derde jaargang van deze dialectrubriek, in goede en prettige samenwerking met de redactie van de Halsterse Krant & de Zuidwestkrant.

Het woord van de vorige keer: Moozegat

"Het is frappant dat vroeger de arbeidershuisjes inderdaad altijd identiek ingedeeld waren", schrijft Ger Roosendaal. "Ik heb in de Waterstraat gewoond, en in de Steenovenweg, en beide huisjes waren zo, behalve dat de een wel een varkenskot had en geen kolenkot, en het andere huis juist een kolenkot had, maar geen varkenskot. Naast het varkenskot stond de wasmachine met de wringer en de centrifuge. Het waswater liep in een putje wat ondergronds verdween naar buiten. Je zou eigenlijk denken dat hiermee het moozegat werd bedoeld, maar dat is niet zo. De vloer van de bijkeuken/schuur bestond uit een cementvloer of tegels. Als die geschuurd werden, moest het water ergens naar toe. Het putje van de wasmachine was met een laag muurtje omrand, dus dat ging niet. Daarom werd er in de dorpel van de buitendeur een uitsparing gemaakt, waar het water dus langs naar buiten geveegd kon worden. Als er zo'n gat aan de onderkant van de deur zit kunnen er ook muizen langs naar binnen.... Misschien is het woord wat verbasterd, en is het een muizengat? Ik hou het bij het eerste." Ik denk ook, dat het woord 'moozegat' niets met muizen te maken heeft, Ger. Al was het natuurlijk wel een opening waarlangs ongedierte naar binnen kon komen.

Dwarsplankje

"Bij ons thuis zat het moozegat niet onder de deur maar in de muur. Er was een halve steen weggelaten, net boven de vloer. Daar paste een blokje in zo groot als de steen, met een dwarsplankje eraan. Zo kon je het gat afsluiten, dit om ratten en muizen buiten te houden. Als de was klaar was in het fornuis liet men het water gewoon weglopen en veegde ons moeder het waswater door het moozegat naar buiten", aldus Jan Bastiaanse.

Ook Peter Borremans heeft natuurlijk weer nauwkeurig uitgezocht wat een moozegat is. "Kleine opening op vloerhoogte in een muur. Hierlangs werd het schuurwater naar buiten geveegd. Om te voorkomen dat er ongedierte langs binnen zou komen, werd het gat telkens met een houten blokje afgesloten."

Peter heeft bovendien een uitdrukking gevonden met dit woord erin: 'IJ ies 'r jinne van 't aachterste moozegat', wat betekent dat hij een simpele mens is, weinig in tel. We hebben het nu uiteraard over de betekenis van de uitdrukking en niet over Peter zelf, want die is ons in de loop der jaren steeds dierbaarder geworden.

Af en toe voegt Peter ook wat persoonlijke herinneringen toe, die vanzelfsprekend erg op prijs worden gesteld. "In de Raadhuisstraat hadden we vroeger twee moozegaten, namelijk eentje in het washuis en eentje bij de waterput. Op Putseweg 23 en op Onderstal 8 (Peters vorige en huidige adres) zie ik geen moozegaten meer, maar wel afvoerputjes."

Het nieuwe woord: Koont

Wieste göllie, da ge 'n vollek beeter kunt ljeere kenne dur de taol van da vollek te bestuudeere? As meese 'n bepaold iets tetaol nie belangrèèk vinne, dan emme ze daor gin woorde vur of toch in ieders geval jeel wèèneg. Mar as ze iets jeel belangrèèk vinne, dan blèèke ze daor kweetnie oeveul woorde vur t'emme. Sienoonieme noeme ze da. En witte wa nog leuteger is? Wa ze belangrèèk vinne, daor emme z'ok veul spreekwoorde, uitdrukkienge en gezegdes meej. Nim nou bevobbeld de lichaomsdjeele. Kende gij spreekwoorde meej alvljeesklier? Of meej kuitbjeen, woorlel, ellepèèp, spaokbjeen, milt, trieseps of wörremvörmeg aonangsel? Die vinne wij ommes oover 't algemjeen jeemaol nie belangrèèk. In teegestellieng tot woorde as mond, woog, woor, neus, art, aand en voet. Daor emme we allerlei sienoonieme vur en daor kenne me jeel veul spreekwoorde en uitdrukkienge meej.

En wa zoude denke van… koont? Ik zèèn 's jeel benuuwd, welke zegswèèze jöllie ammel kenne meej t woord koont. Denk bevobbeld aon 'Da zal oew koontje wel vaore' of 'Ze gwooi mitt'r koont mjeer omvaar as da ze mitt'r aande rechtzet'. Zukke soort uitspraoke

Kent u ook zulke spreekwoorden, uitdrukkingen of gezegdes met het woord koont erin? Stuurt u uw antwoord dan uiterlijk 15 januari 2019 naar luysterburg01@ziggo.nl. Heeft u zelf ook interessante zaken te vertellen over het woord koont, dan zijn die uiteraard van harte welkom. U kunt ze schrijven in het Standaardnederlands, maar het mag ook in uw eigen dialect. Graag zelfs!