Jan Luysterburg ging op zoek naar de betekenis van 'meukesmaand'.
Jan Luysterburg ging op zoek naar de betekenis van 'meukesmaand'. Foto: Carmen De la Rambelje

Dialect-column: Meukesmaand

Algemeen

Meukesmaand (het woord van de vorige keer)

To Karremans weet het: "'n Meukesmand is 'n gevlochten mand van wilgenhout met 2 oren. Daar ging 'n mud aardappels in. Daar komt waarschijnlijk de naam vandaan. Je kon er van alles mee: aardappels rapen achter de aardappelrooier, bonen plukken op het land, erwten plukken, houtblokken voor de kachel, noem maar op. Hij werd bij ons overal voor gebruikt."

Niemand minder dan dialectgrootheid Cor Swanenberg uit Berlicum heeft deze keer ook gereageerd: "Mùik was bij ons het woord voor een voorraadje fruit (vooral appels) dat nog moest narijpen. Zo'n mùik werd vaak in het hooi gezet. Dat was een warme plaats die het proces versnelde. Het zou wel eens met die meukesmand te maken kunnen hebben." Dit komt inderdaad het meest overeen met wat het Brabants Etymologisch Woordenboek als verklaring geeft. En dit komt weer overeen met de verklaring die Peter Borremans heeft gevonden: "Er is echter ook een andere verklaring voor 'meukes', namelijk dat het om een vorm van 'muik' gaat, een oud woord voor een plaats waar fruit bewaard werd dat nog verder moest rijpen."

Winterknoeste

Henk van Aert vraagt zich af: "D'uuleke van de lezers van dees krant et'r nog 'n echte ouwverwetse meukesmand? Ikke in ielk geval nie. Mar in't verleje are me d'r bij ons thuis verscheiene. Toen'k g'holpen em bij 't Alters-Lepelstraots Woordeboek kwam ik d'rachter dà dà woord meukesmand gin makkelijk woord is. Eerst al 's, bestaod 't eigetlijk uit twee woorde: meuken en mand. Dà meuken zeg wà over die mand en dùìrrem wor dà bij ons ,,meukes". Mar nou zijn me d'r nog nie, want wad is nou meuken? Nou, dà waar destijds ok 'n heul gezoek. Mar me zijn d'raon uit gekomme. Meuken is om te beginne een inhoudsmaot. Mar om 't moeilijk te maoke: die waar nie overal 'tzefde. En op dezelfde plek veranderde die ok nog welderis. In Antwarpe waart ie 19,25 liter, mar bv. in Barge in de 16e eeuw 22,125 liter en in de 17e eeuw waar dà 26,4 liter. En hoeveul gieng d'r nou in 'n meukesmand? Circa 1,8 hectoliter. Nou, reke mar uit hoeveul meuke dà ware! En nou denkte messchient: Dà prebleem waar opgelost. Mar dà waar nie zo. In 'n heul ouw recept komde dan tege dad 'n gerecht 'n tèdje mot meuken. Laot dà nou in onze tijd suddere betekene. 't Een en 't ander moes zo wà zachter gemaokt worre. En de meukesmand wier bij ons thuis ok gebrùìkt om wà zachter te maoke, nl. winterknoeste (pere), Cox Orange en Bellefleur. Die stonge dan op zolder en wiere geregeld ,,gekeurd" of z'al rijp genog ware. De meukesmand wier ok gebruikt as aerpelmand, mar daor denk ik liever nie mir aon; aerpels butte waar zwaor wark. Taolkundige zijn 't 'r nie over eens of 'n meukesmand eigetlijk 'n mand is vor appels of vor aerpels. Mar 'k denk dà zo'n mand eeder vor appels waar."

Opliechte

Ad Borremans vertelt: "'n Meukesmâând die emme wij nog steeds baaj ôôs ien 't tuinuiske staon. Nie da wij die nog gebruike om errepels meej uit d'n of t'aole ofzo wur, nèèje mar wij gebruike die nou om op lest van 't jaor de kersbwôôm ien te zette. Dieje mâând was vroeger van ôôs tuis en die emme wij meej genôôme toen damme daor alles moesse leegmaoke, saome meej 'n ijzere mâând ies die baaj ôôs terecht gekomme. Baaj ôôs tuis wiere die mâânde gebrökt om d'errepels van 't laand t'aole. Jirst gienge d'errepels ien d'n ijzere mâând, dan konde 't zaand dur goed uit schudde en daornor gienge ze ien de meukesmâând en dan nor de schuur. Mar ok em iek ies wa âânders gedaon meej zo'n mâând. En da was toen iek op kerwaaj waor bij 'n boer ien de polder. Daor ien de schuur stinge ok 'n paor van die meukesmâânde. Ik zeej teege munne maot: 'Daor gaon we wa meej aonvange. Attie knechte van dieje boer strak naor uis komme om te schafte, motte mar ies oplette, dan gaon we lache.' 't Liep teege twaoluf uure en daor kwââme de manne nor de kjeet gelwôôpe . Toen dattie manne en wij klaor waore meej ôôs botteramme, gieng iek ien zo'n meukesmâând staon en pakte de aansfaote vast. Ik trok daor 'n bietje aon en iek zeej: 'Verdomme, toen iek jonger waor kon iek zo m'n eige opliegte en da kan iek nouw nie mjeer. 'Gaot dies opzij', zeej jeen van die manne, 'laot mijn ies prebêêre want iek zen staark.' IJ pakte de aansfaote vast en zunne kop wier jelemaol rwôôd en ij trok de aansfaete van de mâând en daornor wier ij opnieuw rwôôd, mar dan van schaomte. En wij emme goed gelache."

Het nieuwe woord: Fefteg

Omda nouw vur de feftegste kjeer mèèn rebriekske in de Halsterse Krant & de Zuidwestkrant staot, docht ik da d't meschien wel leuteg is om 't woord of getal fefteg (50) te kieze as onderwaarep vur de vollegende kjeer. Fefteg is 'n mwooi getal. Ge kun denke aon de maksiemumsnel'èèd of aon 't zien van Aobramme of Saoraos. Ik geef mar wa vurbjeelde.

Weet u iets leuks te vertellen over het getal 50? Stuurt u uw verhaaltje dan uiterlijk 18 december 2018 naar luysterburg01@ziggo.nl. U kunt het schrijven in het Standaardnederlands, maar het mag ook in uw eigen dialect. Graag zelfs!