Dialect-column: Benneke

Benneke

Braoj (het woord van de vorige keer).
'Volgens mij betekent het braadstuk', schrijft Jeannie Mulder uit Huijbergen. 'Volgens mij is het 'n stuk varken om weg te geven van de verse slacht', denkt Jan Bastiaansen uit Hoogerheide. Peter Borremans is het daarmee eens: 'Braoj is een deel van de huisslacht dat werd weggegeven. Vroeger kregen wij ook huisslacht van een ander', om hieraan toe te voegen: 'Mijn oom vilde in de Raadhuisstraat vroeger wel een konijn.'
Wijs

'Nog nie zo lank geleje ware groot huishouwes heul gewoon. Die huishouwes are netuurlijk ok heul wà nodig aon eteswaore. Veul mensen in ons kontreie are dan ok gin siertuin mee veul tegels, mar nen tuin mee aerpels, spruite, roje kòòl, spezzieboontjes, krote, erbezies, en gao zo mar deur. En as 't effe gevonne kon worre, are z'ok ne kuus. 'k Wit wel dat 'r bij ons thuis ielk jaor drie wiere gekeeld, afgebrand, g'halveerd op 'n leer wiere g'hange, naodà alles wad 'r inzat d'ruit waar g'haold. Dà kele von'k as klein manneke mar niks. 'k Von 't zo arg dà dà beesje zo hard gieng schreeuwe. Zo'n slachtdag waar wel wad apart. Heel d'n dag waar dan anders dan anders. In de vroegte kwam d'n huisslachter al. Aon Peer Keijsers em ''k nog goej herinnerienge. Hij è mijn d'eeste lesse annetemie gegeve. 't Waar wel in 't diejelekt, want laoter kwam ik d'rachter dà de lòòs, de longen zijn. 'k Gaon wijer nie uitlegge wad 'r ammel gebeurde bij 't ,verwarke' van zo'n kuus. Mar een dieng mo'k toch nog kwijt. 'sAoves, as alles achter d'n rug waar, kwam d'r 'n pan mee knörren op taofel. Laoter, toen'k op 't Moller bijbelles kreeg van Paoter Venselaar, moes 'k daor nog aon denke toent ie uitlee wà de vleespotte van Egypte vor de Isreliete betekede. Mense, die knörrepot dà waar me wà ... Lekker! Onderwijle denkte: Waor bleft ie nou mee z'n braoj? Nou daor komt ie: Ons moeder waar d'r faoliekant tege om 'n braoj naor de pasterie te brenge. Ons moeder waar best gelovig, mar om 't beste vlees van ne kuus deur de pestoor op te laoten ete, von ze toch wà te wijd gaon. Zo a'k al 's eeder em gezeed: ,,'k Aar 'n wijze moeder!" Aldus Henk van Aert.
Gemjeente

'Jao da ken iek ok wel da wôôrd en ok wel de betjêêkenis daarvan. Want ok baoj ôôs tuis ojje wij twij kêêre pur jaor 'n slacht. Mar vurdagge wouw gaon slachte moeste jirst baaj de gemjêênte 'n vurguuning aonvraoge en dan moes 't vaareke mienstus ondert kieloow wêêge, soms kwam ter dan iemand van de gemjêênte kijke en schatte ie da gewiecht op 't wôôg en as de jeneverfles meej gieng nor 't vaarekeskot kwam da altij vur mekaore. Dan kon 't vaareke geslacht worre. Mjêêstal was ôôze uisslachter Jaonuswoom en attie gin tijd oj was da Breeltje Daolmans of Pietje van taante Kaatte. Da was toch altij wel 'n èèle tentaatie da slachte, jirst moesse wij dan 't vaareke uit de miesbocht gaon aole en ok da gieng wel ies mies, wij emme verschillende kjêêre aachter 't vaareke aangezêête attie d'r vandur gieng. Mar da kwam altij goed en kon 't vaareke geslacht worre. As da klaor was en 't vaareke op de ljêêr loog, moesse we waachte op de keurmjêêster en kon de jeneverfles vur de blakke komme, oe langer de keurmjêêster wegbleef oe gezelleger 't wier. Mar nor de goedkeuring konne ze dur meej 't vaareke te slachte, 't vlees wier dan amaol apart gelêêd, soort baaj soort en wiere de braoje apart gelêêd . Iek weet nie oe da ôôze pestwoor wies datter ergens geslacht wier, mar die was altij de jirste om zunne braoj op t'aole, en da was bloedwörst, vörse wörst en 'n paor stukke van 't beste vljêês, da was nouw jemaol de gewoonte dattie ne braoj krêêg.' Mooi verhaal weer, Ad Borremans.
Pastoor

Ger Roosendaal heeft ook een mooi verhaal. 'Ik herken heel duidelijk het verhaal van vroeger over het houden en slachten van een varken. Wij woonden lang geleden in de Waterstraat, en ook daar kwam je eerst in de schuur, en daarna in de keuken, en in de schuur zat het varken. Bij ons thuis werd dikwijls het verhaal verteld over de bij de oudere Halsternaren beroemde dokter van Dijk. Die kwam bij ons op ziekenbezoek door het schuurtje, en wierp even een blik in het varkenskot. Juist op dat moment besloot ons varken om met zijn snuit een grote klodder mest omhoog te gooien, die dokter van Dijk niet meer kon ontwijken. Of hij nog meer zieken moest bezoeken weet ik niet meer, maar er zat wel een luchtje aan onze dokter. En dan kom ik bij het woordje braoj. De hersenen van het varken gingen traditioneel als braoj naar oma, volgens mij verdween er bij de keurmeester ook wel een braojke in de tas. De haren van het varken moesten er uiteraard ook af, en dat gebeurde met een gasbrander, hetgeen heel erg stonk. Het was in die tijd wel een herkenbare geur, die volgens mij ook wel eens de kerk bereikte, want waarom kwam uitgerekend die dag de pastoor of kapelaan even goedendag zeggen? Juist ja, om natuurlijk een braoj te bemachtigen. Een braoj is dus een kleine hoeveelheid vers vlees, gehakt, ham, of worst die iemand cadeau kreeg als het varken geslacht was. Niet iedereen natuurlijk, daar werd het varken niet voor gemest.

Het nieuwe woord

De Sientreklaostèèd is wir aongebrooke en da betjeeket, da te kinders wir d'r schoentje meuge zette. Vroeger was da netuurlek gin schoentje, mar 'n klompke. En nog langer geleeje wier d'r gin schoeisel gezet, mar 'n… benneke.

Denkt u de betekenis van het woord benneke te weten? Stuurt u uw antwoord uiterlijk 20 november 2018 naar luysterburg01@ziggo.nl. Heeft u zelf ook interessante zaken te vertellen over benneke, dan zijn die uiteraard van harte welkom. U kunt ze schrijven in het Standaardnederlands, maar het mag ook in uw eigen dialect. Graag zelfs!